Η πόλης της Πάτρας αποτελεί το μεγαλύτερο οικονομικό, εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο της Πελοποννήσου και της δυτικής Ελλάδας. Ήδη από τη Ρωμαϊκή περίοδο, η Πάτρα αποτέλεσε κοσμοπολίτικο κέντρο της Μεσογείου.
Απέχει από την Αθήνα 216 χιλιόμετρα και βρίσκεται στα βόρεια παράλια της Πελοποννήσου, στους πρόποδες του Παναχαϊκού Όρους και βρέχεται από τον Πατραϊκό Κόλπο. Το λιμάνι της Πάτρας αποτελεί κομβικό σημείο για το εμπόριο καθώς και για την σύνδεση με την Ιταλία και την Ευρώπη. Αποτελεί την πύλη της Ελλάδας προς τη Δύση.
Ο Δήμος έχει έκταση 334 τετραγωνικών χιλιομέτρων και έχει προέλθει από συνένωση με τους πρώην Δήμους Παραλίας, Μεσσάτιδος, Βραχναιίκων και Ρίου. Το αστικό συγκρότημα της Πάτρας καταλαμβάνει το πεδινό τμήμα του Δήμου και επεκτείνεται και στα ημιορεινά, μετά την συνένωση με τους οικισμούς που βρίσκονται στα όρια του Δήμου. Η παράκτια περιοχή χαρακτηρίζεται από λοφώδες ανάγλυφο το οποίο εισχωρεί και εντός της Πάτρας. Τα δύο βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον οικιστικό ιστό της Πάτρας είναι το λιμάνι και ο λόφος του Παναχαϊκού με το μεσαιωνικό κάστρο. Το Πολεοδομικό Συγκρότημα της Πάτρας επεκτείνεται προς τον Βορρά μέσω της παραλιακής ζώνης των οικισμών Αντιρρίου και Ναυπάκτου, με αποτέλεσμα την εξάπλωση του αστικού ιστού εκτός των ορίων του Δήμου. Σε ότι αφορά την αστική γεωγραφία, η Πάτρα διαιρείται σε Άνω και Κάτω πόλη, οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με σκάλες. Η Κάτω πόλη είχε αρχικά οικοδομηθεί σε ελώδες και ποταμογενές έδαφος. Βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα και απλώνεται ανάμεσα στις εκβολές των ποταμών Γλαύκου και Χαράδρου. Η Άνω πόλη περιλαμβάνει την περιοχή των παλιότερων οικισμών πέριξ του φρουρίου.
Ο Δήμος Πατρέων με έδρα την Πάτρα, συστάθηκε με το Πρόγραμμα Καλλικράτης, την 1η Ιανουαρίου 2011, με τη συνένωση των προϋπαρχόντων δήμων Πατρέων, Βραχναίικων, Μεσσάτιδος, Παραλίας και Ρίου. Η απογραφή του 2011, έχει καταγράψει μόνιμο πληθυσμό 213.984 κατοίκους και έκταση 333.14 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Ο Δήμος Πατρέων αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο δήμο της χώρας. Το πολεοδομικό συγκρότημα της Πάτρας είναι το τρίτο μεγαλύτερο σε πληθυσμό στην Ελλάδα μετά την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.
Η κεντροβαρική θέση του Δήμου Πατρέων στο οικιστικό δίκτυο της χώρας, ενισχύει τον παραγωγικό, διοικητικό και κοινωνικό του ρόλο. Ο Δήμος Πατρέων αποτελεί το κέντρο της επιχειρηματικότητας, των λειτουργιών, των υπηρεσιών και των εξυπηρετήσεων για ολόκληρο το Νομό Αχαΐας, αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Ελλάδας και των νησιών του Ιονίου.
Επιπρόσθετα, ο «μητροπολιτικός» ρόλος της Πάτρας, αναπτύσσει ισχυρές σχέσεις και αλληλεξαρτήσεις σε διαπεριφερειακό και διανομαρχιακό επίπεδο στους τομείς των μεταφορών, του εμπορίου, του τουρισμού, του πολιτισμού, της έρευνας & τεχνολογίας, της υγείας και όλων των υπηρεσιών. Με άλλα λόγια, η ακτίνα «επιρροής» και «έλξης» των Πατρών για όλες τις αστικές λειτουργίες (είτε πρόκειται για εγκατάσταση – ανάπτυξη υπηρεσιών και επιχειρήσεων, είτε πρόκειται για οικιστικές χρήσεις, είτε για νέες θέσεις απασχόλησης, κ.ο.κ) ολοένα μεγεθύνεται και αυτό, μεταξύ άλλων, μαρτυρά τη συνεχή ενίσχυση της δυναμικής της πόλης.
Πρωταγωνιστικό ρόλο στην κοινωνικοοικονομική και πολιτική ζωή της πόλης έπαιξε το λιμάνι. Τον προηγούμενο αιώνα αποτελούσε κέντρο σταφιδεμπορίου και γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη. Μία καινούρια περίοδος ακμής ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960, λόγω της ανάπτυξης των πορθμειακών σταθμών. Η πλεονεκτική γεωγραφική του θέση οδήγησε σε μεγάλη περίοδο ακμής, και φυσικά ήταν καθοριστικής σημασίας για τη διαμόρφωση της τοπικής οικονομίας.
Η Πάτρα, ως αστικό κέντρο υπερτοπικής κλίμακας και συγκοινωνιακός κόμβος, αποτελεί τον κοντινότερο σημαντικό ηπειρωτικό λιμένα προς τη Δυτική Ευρώπη, και η κομβική της θέση οδήγησε στην χρησιμοποίησή της από τους τουρίστες, είτε ως σημείο εισόδου – εξόδου, είτε ως σημείο διέλευσης.